Een fysiek, mentaal en sociaal actief leven.
Kernartikel 2 (verse oktober 2019)    

Samenvatting. De nieuwe generatie senioren – geboren in de jaren veertig, vijftig en begin zestig – is door de dynamiek in de samenleving gebaat bij actief en ondernemend gedrag. ‘Stilstaan’ is geen optie. Een fysiek, sociaal en mentaal actieve leefstijl en daarin optimaal functioneren, is aan te bevelen. Met natuurlijk ook een sterk sociaal betrokken houding én zelfbewust, zelfstandig handelen. Kernpunten daarin zijn: veel en gevarieerd, zoveel mogelijk dagelijks, bewegen en sporten én een optimaal leren en ontwikkelen in ‘clubs’ van vooral 55-plussers.

Lees- en fundamenteel/planniveau 1 & 2 voor de 55-plusser, kartrekker, coördinator, leefstijlcoach en/of 55-plusser.

Maatschappelijke ontwikkeling naar niveau

Uitgangspunt is de evolutie van de mens, wereld en kosmos. Die van de mens is biologisch én cultureel bepaald.  Tot “’cultuur of omgeving’ rekenen we ook samenleving, opvoeding, leefwijze en sociaal milieu. Biologie met genen én cultuur met memen, zijn  de zichzelf reproducerende fysieke of informatiepatronen die bijdragen aan ons bestaan” (Crevits, 2016). Technologie – een cultureel fenomeen - wordt onze ‘natuurlijke toekomst’ genoemd (van Mensvoort, 2019). ‘Natuur’ wordt namelijk steeds meer cultuur, is dynamisch, nooit af en verandert steeds.

Het beeld van de natuur is in deze tijd aan het kantelen. Als alles wat ‘autonoom groeit’ natuur is, ontstaat er een door mensen veroorzaakte ‘nieuwe’ natuur. Biologie wordt dus ook technologie en werkelijk succesvolle technologie wordt ‘natuurlijk’ (én) onderdeel van de menselijke cultuur”.

Informatiepatronen (of memen) bestaan uit “feiten, ideeën, talen, melodieën, morele en esthetische waarden, ontwerpen, vaardigheden en verder alles dat kan worden aangeleerd en doorgegeven aan anderen”. Ook corporaties of bijvoorbeeld vijfenvijftig plus-‘clubs’ zijn ‘memetische organismen’. “We worden als mens ingekapseld in een volgend evolutionair complexiteitsniveau. Denk maar aan de zelfrijdende auto, een slimme woning waarin de verlichting en thermostaat op je aanwezigheid reageert of een smart city die haar bewoners via het internet der dingen continu monitort, comfort biedt, maar ook in het gareel houdt”

De mens ‘beheerst’ nu de aarde en zal in de toekomst, door samenwerking, ‘kunstmatige intelligentie’ én digitale dataverwerking tot nog meer maakbaarheid in staat zijn. Daarmee zal en wil ze steeds langer in goede gezondheid leven; geluk of eeuwig blijven genieten en zowel lichaam als bewustzijn technologisch gaan upgraden” (Harari, 2017, 2018a en b).

Een actieve, ondernemende leefstijl kan een stimulerende rol spelen bij het verruimen van onze mogelijkheden. Die leefstijl past bij de ‘nieuwe generatie’ – geboren in de jaren veertig, vijftig en begin jaren zestig. Maar dat geldt ook voor de daarop volgende. Ontwikkelingen op het gebied van klimaat en duurzaamheid zal mentaal, organisatorisch en technologisch gezien, veel van ons zal vragen. Bijvoorbeeld het ontwerpen van intelligent design en digitale data-analyse. Zo vermeerderen we kennis en verbreden/verdiepen we onze handelingsmogelijkheden. Een hoger kennisniveau vervangt geleidelijk onze mythen, religies en politieke systemen c.q. ideologieën. Kennisproductie “maakt de wetenschappelijke weg naar vooruitgang vrij en leidt tot begrip van de samenhang in persoonlijke én collectieve ervaringen” (Crevits, 2016). Persoonlijke ontwikkeling door een actieve, gezonde en zinvolle leefstijl is gericht op: investeren in jezelf, in de relaties met … en het inspireren van anderen én het investeren in omgevingen (SCP, 2006b; 2010b;  Westendorp, 2014, p. 238, 239; Westendorp & van Bodegom, 2015).

Fundamenten van een actieve leefstijl: bewegen & sporten én leren & ontwikkelen!

Het is (levens)kunst om met zo’n leefstijl al samenwerkend onszelf te ontwikkelen. ‘Actief-leven’ vraagt inspanning, ondernemen, initiatiefvol zijn. ‘Gezond leven’ vereist veel contact met anderen en het inspireren, begeleiden of helpen van elkaar.‘Zinvol leven’ vereist betrokkenheid bij de samenleving door taken en activiteiten uit te voeren op het gebied van werk, zorg, ontspanning en ontwikkeling (Baars, 2007). Projectmatig werken stimuleert dat en zorgt ervoor dat je ‘lang midden in de samenleving kunt blijven staan’ (Timmers, 2012; Westendorp, 2014; Zimbardo & Boyd, 2009).

‘Leren en ontwikkelen’ is een motorisch/fysiek, cognitief/mentaal én sociaal/affectief en totaal-gebeuren (Caluwé & Vermaak, 2002). Je ontwikkelt er – als persoon en groep - een samenhangend geheel aan competenties mee. In een ’55-plus club’ levert dat de volgende (hier: onderstreepte) kwaliteiten op …..

’We geven in elke levensfase ruimte aan het fysiek en mentaal actief en ondernemend zijn op het gebied van (vrijwilligers)werk, zorg, ontspanning (bv. sporten) en ontwikkeling. We dragen bij aan een evenwichtige tijdbesteding en beleving en bieden vele sociale contacten met - onder andere - generatiegenoten in clubs, netwerken of leefgemeenschappen. De hiermee samenhangende taken en activiteiten zijn afgestemd op de individuele mogelijkheden van mensen (op maat). Clubs geven alle ruimte aan  beleven, leren en – op de langere termijn  - ontwikkelen. We begeleiden en/of coachen elkaar opdat optimaal presteren en participeren mogelijk is. Dit motiveert en een of meerdere kartrekkers stimuleert/stimuleren ons daarbij. Als groep regelen en ontwikkelen we alles zelf. Door takenverdeling zorgen we voor gelijkwaardige inbreng en deelname van iedereen. Met interesses en mogelijkheden van elkaar wordt rekening gehouden. We proberen tot  een samenwerkend leren en ontwikkelen in de regelmatige ontmoetingen/bijeenkomsten te komen. Optimaal participeren doet een beroep op je (motorisch) doelgericht en (cognitief) strategisch handelen en vereist een brede of allround ontwikkeling. Dit alles doen we in een ‘gemengde’ 55-plus club, waaraan iedereen optimaal kan deelnemen: mannen en vrouwen, met verschillen in kennis of ervaring en met goede en matige basismogelijkheden. De groep zorgt voor een (mentaal) veilige, verantwoorde en activerende leefomgeving’. De groep zorgt voor een (mentaal) veilige, verantwoorde en activerende leefomgeving.

Inhoud en werkwijze bepalen samen het resultaat en dat heeft het meeste effect bij lokale samenwerking (Rotmans, 2012, 2015; Verhaeghe, 2015). Een ’(55-plus) club’ geeft deelnemers als groep meer status dan individuele acties. Samen regelen-leren-ontwikkelen kan op vele gebieden plaatsvinden: in….sportclubs, studie- of ontwikkelclubs, hobby- of culturele clubs en reisclubs. Gemeentes/ welzijnsorganisaties zouden deze clubvorming en activiteiten kunnen faciliteren en een ‘informatieloket’ creëren om zo lokaal bekend te worden en deelnemers te vinden (Timmers, 2010 & 2012). Het ontstaan van ‘clubs’ past bij de fase van communicatieve zelfsturing waarin onze samenleving zich nu bevindt (Cornelis, 1998).

Ontwikkelend ouder worden door reflectie en zelfonderzoek!

‘Goed’ oud worden doe je door jezelf op vele gebieden te (blijven) ontwikkelen (Baardwijk & Rosmolen, 2015; Crevits, 2016; Timmers, 2012 en 2016). Actief zijn daarin hoort bij een betrokken, positieve en constructieve instelling. Dat maakt je ook gelukkig. De nieuwe generatie wil dan ook zo optimaal mogelijk presteren (Ester et al, 2008; Goldberg, 2009; Houben, 2009; Timmers, 2010; 2012; van der Zee, 2012). Niet om daarmee ‘eeuwig jong te willen zijn’, maar juist om zich door jong te voelen zo zinvol en veel mogelijk aan de samenleving bij te dragen. ‘Active ageing’ dus. Niet meer iets ‘moeten doen geeft rust’ bij het ouder worden, maar zo actief mogelijk (optimaal dus!) deel blijven nemen aan de samenleving, is het doel voor de rest van je leven. Voor velen straks ook vele jaren na je pensionering.

Periodieke zelfreflectie of -onderzoek geeft inzicht in.. en perspectief op.. ervaringen en op je toekomst. Daarbij helpt het schrijven of vertellen van verhalen en maken van plannen. Betekenis toekennen aan ervaringen maakt het eigen gedrag en je eigen opvattingen bewuster. In ‘verhalen’ koppel je vaak persoonlijke identiteitsontwikkeling aan gemeenschappelijke sociaal-culturele processen in de omgeving ofwel de collectieve ontwikkeling. In welke mate heb je daaraan bijgedragen en wat zou straks nog kunnen? ‘Life reviews’ en biografische informatie geven behalve een beeld van je persoonlijke levensgeschiedenis ook die van jouw bijdrage aan de collectieve ontwikkeling (Westerhof & Bohlmeijer, 2010).

Autonoom = zelfstandig, zelfsturend en zelfverantwoordelijk!

Voor zelfstandig en optimaal ontwikkelen, is de nieuwe generatie slim genoeg. Het gemiddelde opleidingsniveau is in de afgelopen decennia sterk toegenomen. Nu heeft 26% van de 55-65-jarigen een opleiding op hbo of wo niveau. In 2030 zal 41% dat niveau halen. Het gemiddelde overall-niveau aan kennis en kunde is nú: mbo-plus. Laag opgeleid zijn, maar hoog scoren op zelfrespect, positieve relaties met anderen, een positieve levenshouding en het hebben van doelen in het leven, blijken qua gezondheid en levensverwachting niet achter te blijven bij de hoger opgeleiden. Een actieve leefstijl is voor iedereen haalbaar en te ontwikkelen. 'Clubs' die met onderlinge niveau- en interesseverschillen van hun deelnemers rekening houden en ze partner in ‘leren en ontwikkelen’ laten zijn, zorgen voor ideale samenwerkingsverbanden (Gennip, 2010; Houben, 2009). Dat draagt nadrukkelijk bij aan de participatiesamenleving. “Zo begon de aandacht voor participatie als opmaat naar ‘minder verzorgingsstaat’ en een andere verdeling van collectieve en individuele verantwoordelijkheden. De vraag is wat dit gaat betekenen voor onze manier van samenleven en over welke participatieniveaus en betrokkenen we dan praten (Putters/SCP, 2014). Actief, zelfstandig, zelfsturend en zelfverantwoordelijk functioneren, vooral in kleinschalige ‘clubs’op lokaal-regionaal niveau, is vanaf nu de kern. We hebben daarvoor de ‘tijd’ omdat we ook gemiddeld steeds gezonder ouder worden. In 2016 worden mannen bijna 80 jaar en vrouwen 83 jaar.….

Bron: Trends in Nederland in 2016 (CBS).

Er zijn in Nederland nu 2,6 miljoen ouderen, bijna 15% van de bevolking. Dat loopt op naar circa 4,5 miljoen mensen in 2040. Daarvan is dan de helft boven de 75 jaar (Putters/SCP, p.18). Elkaar de helpende hand, bij dat ouder worden, toesteken en iets zinvols blijven doen, is nodig. Dat maakt 'sociale innovatie van ‘samenwerkend leven ontwikkelen door 55-plussers’ nog meer nodig.

Manieren van leven combineren!
Leven kun je zien als een reis en daarin functioneer je als ‘reiziger’ en/of als ‘trekker’. Voor optimale ontwikkeling zijn beide rollen van belang. ‘Welke’ hangt af van de bedoeling (inhoud) en aard van de ‘reis’ én de ‘wijze van deelnemen’. 

Typerend voor het gedrag van reiziger is: ‘deze wil op een afgesproken tijd, op een afgesproken plaats de bestemming bereiken. Dat is het doel. De conducteur is de kaartjesknipper aan wie je iets kunt vragen, bestudeert eerst het spoorboekje en pak dan de koffer, vertrekt omdat ze mooi weer was beloofd, neemt al het mogelijke mee en merkt na afloop dat veel overbodig was, verwijt het reisbureau dat het hotel niet deugt, heeft een hekel aan regen omdat de vakantie in het water valt, neemt alleen routes die in de reisgids staan vermeld en klaagt na afloop dat de gids niet deugt’.
Typerend voor het gedrag van trekker is: ‘deze heeft een richting en is nooit op de definitieve plaats van bestemming. De reis op zich is het doel. Deze ziet de conducteur als een vraagbaak, die ook je kaartjes knipt, stopt het spoorboekje in de koffer en gaan op weg, omdat het hier regent, neemt alleen het hoognodige mee en merkt onderweg wel wat hij wil aanvullen, verwijt zichzelf dat het verkeerde hotel is gekozen, heeft een hekel aan regen omdat de route in het water valt en laat na afloop de door gekozen route in de reisgids opnemen’.

Een ‘reiziger’ kiest bewust voor een ‘blauwdruk’, een stappenplan op hoofdlijnen. Een ‘trekker’ gaat direct op stap in een bepaalde richting. Visie en missie op een bepaald gebied vormen de richting en dat kun je zó benoemen….

'Wanneer je een schip wilt gaan bouwen. Breng dan geen mensen bijeen.
Om timmerhout te sjouwen

Of te tekenen alleen.
Voorkom dat ze taken ontvangen. Deel evenmin plannen mee.
Maar leer eerst mensen verlangen naar de eindeloze zee!'

Antoine de Saint-Exupéry (1900-1944). La Citadelle.

 
Een ontwikkelingsmodel als leidraad bij ‘reizen of trekken’!
Leven heeft hierbij de volgende gedragskenmerken….

1 Ontwikkelen is toekomstgericht en betekent investeren in en van jezelf, in de relaties met anderen, in omgevingen en in het inspireren van anderen. Het heeft zowel ‘breedte’ als ‘diepte’ en omvang. Ontwikkelen verloopt op korte termijn ‘lineair’ en op lange termijn ‘cyclisch’ en vindt op meerdere niveaus plaats. Ontwikkelen betreft ‘totaalplaatjes’ van taak- of activiteitengebieden.

2 Optimaal functioneren betekent: 1. regelmatig (dagelijks) inspanning leveren op driekwart van je persoonlijk maximaal mogelijke vermogen tot coördinatie (fysiek en mentaal); 2. in cycli van beleven, leren, ontwikkelen (of leren hoe te leren); 3. op elk gebied ontwikkelen in breedte en diepgang ofwel: allround willen zijn. Sporten is competitief en recreatief in te richten. Dat laatste is zeker voor de 55-plusser van belang.
3 Vaak een combinatie van bijvoorbeeld (mantel)zorg, werk, ontwikkeling en/of ontspanning. Het gaat om het realiseren van ‘totaalplaatjes’: volleybal, schoonhouden huis, fotografie, ….. met al mijn mogelijkheden. Mede gebaseerd op (leer)ervaringen in verleden, heden (genieten van…) en toekomst.
4 Alle betrokkenen ervaren de contacttijd als ‘met voldoende aandacht voor elkaar’. Spreiding van activiteiten en taken in de tijd. Balans in verplichte of vrije keuze en prettige of noodzakelijke activiteiten/taken. Een actieve leefstijl vereist van een 55-plusser onder andere het volgende …..
- deelnemen aan en zelf inhoud en vorm geven aan meerdere, naar aard gevarieerde 55-plus clubs, groepen, netwerken of leefgemeenschappen;
- plannen en projecten ontwerpen om structuur aan je bestaan te geven; deze hebben betrekking op werk, zorg, ontspanning en ontwikkeling; tijdbesteding, tijdbeleving en tijdverdeling zijn hierbij in balans;
- relatief veel aandacht en tijd besteden aan ‘bewegen/sporten’ en ‘leren/ontwikkelen’ op meerdere gebieden tegelijk en/of na elkaar;
- ontwerpen, uitvoeren en ontwikkelen van ‘totaalplaatjes’ van activiteiten, thema's of taken (in de zin van: fysiek - mentaal; motorisch - sociaal - cognitief);
- schetsen van persoonlijke interessegebieden in ‘concepten’ en deze op basis van reflecties (en evaluaties over delen daarvan) blijven ontwikkelen;
- ontwikkelen van een persoonlijk ‘life review’ op het geheel en/of delen van je bestaan in een algemeen totaalbeeld c.q. ‘stand van zaken’; om de drie of vijf jaar reflectie en herzien.

Zie voor titels en bronnen: LITERATUUR . ...en voor toepassingen: CLUBVORMING