Sociale innovatie voor de 55-plusser die ‘anders’ wil sporten én leven! 
- Kernartikel 1! Versie december 2017.

Samenvatting. De nieuwe generatie 55-plussers – geboren in de jaren veertig, vijftig en begin zestig – kijkt ‘anders’ tegen het leven aan en gedraagt zich ‘anders’ dan de vooroorlogse generatie. Maar hoe ‘anders?’ De nu 55 tot 75-jarigen zijn meer betrokken, vitaler, ondernemender en meer op samen beleven, leren en ontwikkelen gericht. Een actieve leefstijl zorgt dat ze meer zelfstandig, zelfsturend en zelfverantwoordelijk functioneren. Ze willen zo mogelijk een leven lang ‘midden in de samenleving’ (blijven) staan. Voor hen is ‘rust roest’ en dat willen ze niet. Ze leven gemiddeld langer en gezonder en beschikken over meer ‘vrij te besteden tijd’ voor werk, zorg, ontspanning en – vooral – (leren en) ontwikkelen. Ze streven een leven lang naar optimaal presteren en ervaren. 
Lees- en planniveau 1 voor ontwikkelaar, kartrekker, coördinator, leefstijlcoach en de 55-plusser. 

Ontwikkelen en veranderen in (55-plus) ‘clubs’
Elke samenleving heeft, in elke periode, een breed gedragen toekomstbeeld van ‘vooruitgang, verbetering en behoud van welzijn en welvaart’ (Lemaire, 2010). In dat toekomstbeeld is nu veel aandacht voor meer zelfstandig, zelfsturend en zelfverantwoordelijk handelen. De nieuwe generatie (geboren in de jaren veertig, vijftig en begin zestig) heeft mede hierdoor een actieve, initiatiefvolle leefstijl ontwikkeld die ze een leven lang optimaal vorm en inhoud wil geven. Veel ‘bewegen c.q. sporten’ én ‘leren c.q. ontwikkelen’ zijn hiervoor de twee belangrijkste pijlers. Ontwikkelen betekent hier: investeren in jezelf, in de relaties met anderen en in het inspireren van anderen én in omgeving(en). Werk, zorg, ontspanning en ontwikkeling (Baars, 2007) zijn dé leefgebieden die in elke fase van het leven aandacht krijgen (Timmers 2010; 2012). Vanaf eind jaren negentig heeft deze (nieuwe) generatie een grote behoefte aan het collectief, samen(werkend) handelen in ‘clubs/ netwerken en/of leefgemeenschappen’. Ze wil dat lokaal regelen en ontwikkelen in, naar aard, verschillende ‘clubs’ die in enige mate leeftijd-categorie (55-, 65-, 75-plus) gebonden zijn. Dit vanwege overeenkomende interesses en betere afstemming op de eigen mogelijkheden. Dat kunnen dus sportclubs, ontwikkelclubs, reis-, hobby- of culturele clubs,…...zijn. Samen beleven, leren en ontwikkelen vorm en inhoud geven daagt uit en motiveert. De ‘manier van deelname’ en de bereidheid elkaar te begeleiden of coachen, speelt hierbij een belangrijke rol. Een ‘club’ geeft naar buiten toe meer autoriteit of gezag, dan een individu, zeg maar na je 65^e .

 
Actief, gezond en zinvol samenwerken
‘Actief zijn’ is gelijktijdig fysiek en mentaal functioneren en is ook gezond omdat het ons een gevoel van sociale competentie geeft. Het is zinvol omdat het bijdraagt aan het persoonlijk en samen optimaal functioneren. Het actieve, gezonde en zinvolle ontstaat door de mix van fysiek (bewegen-sporten), psychisch (leren-ontwikkelen) en sociaal (samenwerken) welbevinden. Dat vindt op vele gebieden plaats en binnen – bijvoorbeeld – 55-plus sportclubs op verschillende ‘deelnameniveaus’ (Devisch, 2013). Deze deelnameniveaus zijn als volgt te typeren….

Clubdeelnameniveau 1. Een 55-plus ‘sportclub’ bestaat uit tien of twaalf sporters (mannen en vrouwen) die wekelijks een zaal huren om samen te gaan volleyballen. Een deel heeft vroeger gevolleybald en een deel niet, is meer of minder vaardig op het gebied van volleybal. Een oud-volleyballer fungeert als kartrekker… Je gaat aan deze ‘club’ deelnemen omdat de activiteit en de deelnemers je aanstaan. De wijze van volleybal (leren) spelen en ontwikkelen wordt – door de keuze van spelregels - op de mogelijkheden van de deelnemers afgestemd. Iedereen kan op eigen niveau deelnemen. Daardoor speel je dit sportspel op maat en optimaal en onderling als wedstrijd van vier tegen vier.

Clubdeelnameniveau 2. De ‘wijze van deelnemen’ wordt belangrijker. Je wilt het spel op jouw niveau beter leren spelen en voor jezelf en als team verder ontwikkelen. Beleven, leren en ontwikkelen is afwisselend van belang. Ervaar eerst hoe iets gaat of (aan)voelt en verbeter dat vervolgens. Los de eigen beweeg- en ontwikkelproblemen op door technische en tactische volleybalvaardigheden te verbeteren. Je leert jezelf ‘te leren hoe te leren’ door daarin een opbouw/volgorde of methode te kiezen. Laat je aanwijzingen geven en geef die ook aan anderen.
Clubdeelnameniveau 3. Het elkaar helpen, begeleiden of coachen wordt bewust toegepast nagestreefd en al doende verder ontwikkeld. Doe dat door de ‘wijze van sporten’ als sporter, team en ‘club’/groep in onderbrekingen/time outs of na afloop, te bespreken. Zo ontwikkel je een sportspel als volleybal in de volle breedte (technisch, tactisch; sociaal en cognitief/methodisch). Je helpt jezelf en anderen het spel te ontwikkelen door ‘te leren hoe te leren’.  

Naar optimaal presteren en ervaren!

Presteren doe je op verschillende niveaus. Hoog of maximaal (met 90 tot 100 procent inzet), meer dan gemiddeld of optimaal (regelmatig 60 tot 70 procent inzet), gemiddeld (minimaal 40 tot 50 procent inzet) en laag (minder dan 40 procent inzet). In het algemeen, maar zeker na je 50^e, is ‘optimaal inspannen en ontwikkelen’ is sterk aan te bevelen. Wekelijks aan meerdere sporten doen is daarvoor zeer geschikt.
Als je echter op je vijftigste gaat darten is van een ‘optimale inzet’ nauwelijks sprake. Je kunt beter gaan volleyballen of nordic walken. Activiteiten verschillen in moeilijkheidsgraad of niveau en vragen meer of minder fysieke en mentale coördinatie. Fysiek heeft betrekking op het ‘meer of minder makkelijk bewegen’ en mentaal op het meer of minder strategisch c.q. inzichtelijk handelen. De keuze van de activiteit, het niveau van de uitvoering (de inzet) en de afstemming van regels op individu en groep bepaalt de mate van inzet of kwaliteit van de uitvoering. Sportvormen kun je op deze wijze globaal naar drie niveaus van complexiteit ordenen……

Basaal complexiteitsniveau is ‘al verplaatsend je evenwicht houden’, zoals bij (nordic) wandelen of fietsen en een fysieke voorwaarde. Kennis hebben van het te gebruiken materiaal of te benutten omgevingsvoorwaarden (‘harder trappen als je een heuvel opgaat’) is een mentaal-cognitieve voorwaarde. Het is een ‘actie’ van jouw lichaam met het beschikbare materiaal in een bepaalde omgeving.
Gemiddeld niveau: is het naast lichaamsacties reageren op het gedrag van medespeler(s) en/of tegenstander(s), het tactisch handelen, maakt tennis, badminton of tafeltennis wat coördinatie betreft complexer. Van dezelfde orde is dans of bewegen op muziek. Het instellen op de actie van een partner (en andere dansers in je omgeving) is nodig en het bewegen op maat en ritme van de muziek.
Hoog niveau: doelsporten als floorball en streetbasketball zijn wat coördinatie betreft complex. Gedrag van mede- en tegenspelers beïnvloedt het tactisch spelgedrag van individu en team. Op dit niveau is ook het inzicht krijgen in hoe je beweeg- en sportvormen al doende leert en ontwikkelt (de leer- of ontwikkelmethode; het leren hoe te leren) van belang.

Het is de kunst om een activiteit te kiezen die je echt plezierig vindt, die is afgestemd op wat je redelijk kunt en door jou goed is te ontwikkelen en af te stemmen op je mogelijkheden. Dat laatste is met name voor de 55-plusser niet binnen de competitiesport mogelijk, maar wel bij het onderling of recreatief sporten.

De keuze van een activiteit én de ‘wijze van deelnemen’ bepalen samen en in het algemeen of optimaal presteren en ervaren mogelijk is. Dat ‘optimaal presteren en ervaren’ heeft drie dimensies….

1 Het gevoel dat je op ‘zestig tot zeventig procent’ van je persoonlijk maximaal (coördinatie)vermogen functioneert bij het uitvoeren van een activiteit, sportvorm of ontwikkelingstaak. Het leveren van een ‘matig intensieve fysieke en mentale inspanning’ op – zo mogelijk - vijf dagen per week.

2 Het dagelijks en periodiek doen van vele gevarieerde activiteiten of taken (op het gebied van werk, zorg, ontspanning en ontwikkeling), onder andere meerdere sportvormen. Zoals bijvoorbeeld voor een zeventigjarige…

3 Activiteiten of taken ontwikkelen door deze achtereenvolgens steeds te beleven, leren én leren hoe te leren c.q. te ontwikkelen, door er verschillende functies (bv. competitief, samenwerkend of coöperatief handelen) of rollen (bv. kartrekker, begeleider-coach) in een of meerdere’55-plus club(s)’, mee uit te voeren. De ‘clubs’ zijn (sociaal gezien) gebaat bij een mix van mannen en vrouwen, die verschillen in competentieniveau, interesses en achtergrond. De groep zelf draagt zorg voor een (mentaal en fysiek) veilige en activerende of inspirerende leefomgeving. Ze regelt, ontwikkelt of verandert alles samen.

Ervaren is gebaseerd op het functioneren in het verleden, heden en toekomst. Het verleden omvat zowel positieve als negatieve ervaringen en daar kun je van leren. In het ‘heden’ leer ‘hoe te genieten’ en in de toekomst investeer je in jezelf, de relaties met anderen en in het inspireren van anderen plus in omgevingen. Al die ervaringen verschillen in kwaliteit. Een bijzonder optimale ervaring in het heden ontstaat als je intens en totaal (in denken, handelen, voelen én waarderen) bij een activiteit betrokken bent. Je handelt dan ‘als vanzelf’, bewust én onbewust doelgericht en je hebt het gevoel een activiteit of situatie volledig te beheersen. Je bent zogezegd in ‘flow’ (Csikszentmihalyi, 2007). Er zijn ook gradaties daarin mogelijk, maar activiteiten of taken zijn voor de persoon zelf (relatief) complex en/of vinden onder moeilijke condities plaats. Er is sprake van gezonde spanning en we zijn tot presteren gemotiveerd.
Vroegere en vaak positieve ervaring(en) maken dat je ook na je 55^e sportgericht bezig wilt blijven. Niet meer maximaal presterend in competitiegerichte sport, maar optimaal en meer op basis van eigen mogelijkheden. Dat kan door wedstrijden in verwanten sportvormen op kleinere ‘speelvelden, zoals ‘drie tegen drie (street)basketball’ of in afgeleide sportvormen, zoals pickleball, een vorm van klein terreintennis. Een sportvorm is naar je gevoel ‘sportgericht’ als de essentie van de (competitie-) wedstrijdsportvorm behouden blijft (Timmers, 2009; 2010). Regels zelf onderling bepalen, maakt sporten in mixgroepen mogelijk.

‘Anders’ leven in en met vrije tijd

De nieuwe generatie wil op leefgebieden als werk, zorg, ontspanning (zoals dus onder andere het sporten) en ontwikkeling ‘anders’ te werk gaan. Zoals: samenwerkend beleven, leren én ontwikkelen in ’55-plus clubs’ en elkaar daarbij helpen, begeleiden, coachen. Dat sluit aan bij de veranderende opvattingen over ‘meer coöperatie’ en ‘meer samen lokaal ontwikkelen’ in deze tijd (Rotmans, 2012, p.247; SCP, 2014). Ook verschuift de aandacht in overheidsbeleid van een ‘meer op verzorging ingestelde samenleving’, naar een ‘meer op participatie gerichte samenleving’ (Putters, 2014). Lokale ‘clubs’ zorgen voor de volgende totaalervaring of -plaatje van onderstreepte kenmerken …..

’Ze geven in elke levensfase ruimte aan het fysiek en mentaal actief en ondernemend zijn op het gebied van (vrijwilligers)werk, zorg, ontspanning (bv. sporten) en ontwikkeling. Ze dragen bij aan een evenwichtige tijdbesteding en beleving en bieden vele sociale contacten met - onder andere - generatiegenoten in clubs, netwerken of leefgemeenschappen. De hiermee samenhangende taken en activiteiten zijn afgestemd op de individuele mogelijkheden van mensen (op maat). Clubs geven alle ruimte aan  beleven, leren en – op de langere termijn  - ontwikkelen. We begeleiden en/of coachen elkaar opdat optimaal presteren en participeren mogelijk is. Dit motiveert en een of meerdere kartrekkers stimuleert/stimuleren ons daarbij. De groep regelt en ontwikkelt het zelf. Door takenverdeling zorgen we voor gelijkwaardige inbreng en deelname van iedereen. Met interesses en mogelijkheden van elkaar wordt rekening gehouden. We proberen tot  een samenwerkend leren en ontwikkelen in de regelmatige ontmoetingen/bijeenkomsten te komen. Optimaal participeren doet een beroep op je (motorisch) doelgericht en (cognitief) strategisch handelen en vereist een brede of allround ontwikkeling. Dit alles gebeurt in een ‘gemengde’ 55-plus club, waaraan iedereen kan deelnemen: mannen en vrouwen, met verschillen in kennis of ervaring en met goede en matige basismogelijkheden. De groep zorgt voor een (mentaal) veilige, verantwoorde en activerende leefomgeving'.

Ongeacht niveau, interesse en sociale achtergrond, kunnen we van elkaar in dergelijke ‘clubs’ veel leren. Het is kortom tijd voor een levenslange ‘sociale innovatie’ van de 55-plusser’. 

Voor verwijzingen naar auteurs die in dit artikel worden genoemd: zie LITERATUUR op deze site.

Verwijzing naar een samenhang
In vervolg op dit inleidende (kern)artikel treft u vier andere kernartikelen aan:
Kernartikel 2 bij ACTIEF LEVEN: Fysiek en mentaal actief leven.
Kernartikel 3 bij ANDERS SPORTEN: Het 'anders' sporten van de 55-plusser.
Kernartikel 4A bij LEREN & ONTWIKKELEN (leesniveau 1): Een leven lang bewegen leren en ontwikkelen!'. Kernartikel 4B  (leesniveau 2): Leren & Ontwikkelen, een leven lang! .
Kernartikel 5 bij LEREN & ONTWIKKELEN: Ontwikkeling van ’totaalbelevingen'